Nederland: Mahlers tweede muzikale vaderland

Gustav Mahler zette voor het eerst voet op Nederlandse bodem in het najaar van 1903, om in het Amsterdamse Concertgebouw zijn Derde - en in een later concert zijn Eerste symfonie te dirigeren. Onder invloed van Willem Mengelberg ontstond er een rijke Mahlertraditie. Mengelberg introduceerde Mahlers werken in Nederland toen nog maar weinigen van diens genie overtuigd waren. Mahler kwam daarna op uitnodiging van Mengelberg regelmatig naar Nederland om zijn eigen werken te dirigeren. Het dirigeren van de Zesde symfonie wilde echter maar niet lukken. De Gustav Mahler Stichting schrijft er het volgende over:

Toen Mahler huize Mengelberg verliet waren er al plannen gemaakt om het volgend jaar zijn Zesde symfonie in Amsterdam te introduceren. Er wordt al gecorrespondeerd over de problemen met de hamer (Mahler schrijft immers enorme hamerslagen voor in de finale, waarvoor een speciaal timmerblok moet worden geconstrueerd), waarvoor Mengelberg kennelijk een oplossing heeft gevonden: "U heeft geheel gelijk, misschien kunnen we uw methode in Amsterdam uitproberen en dan alsnog in de partituur opnemen." Hij verheugt zich enorm op het hernieuwde bezoek aan Amsterdam en hoopt dit keer Alma mee te nemen en dan in het Amstelhotel te kunnen logeren. Vol enthousiasme vertelt hij verder over het voltooien van zijn Achtste symfonie (die de geschiedenis in is gegaan als de Symphonie der Tausend vanwege het aantal medewerkers aan de première), voor zijn gevoel het belangrijkste dat hij tot dan toe gecomponeerd heeft. Maar het is zo vreemd van inhoud en vorm dat hij er niet over kan schrijven, het lijkt wel alsof het zonnen en planeten zijn die erin rondwaren. In oktober 1906 schrijft Mahler aan Mengelberg dat zijn Zesde toch weer een (te) harde noot voor de zwakke tanden der critici is geweest en dat hij zich door de concertzalen heenworstelt. Mede daarom verheugt hij zich op de uitvoering in Amsterdam. Wenen beslist echter anders: Mahlers vele concertreizen vallen niet goed bij het bestuur van de Hofoper en dus moet hij van nu af aan meer thuis blijven. "Helaas moet ik het concert van 24 januari afzeggen, maar ik kan eventueel wel eind april of begin mei.'

In zijn antwoord zegt Mengelberg dat hij zeer teleurgesteld is, maar dat die periode voor zijn publiek te laat is. Op Mahlers voorstel om dan de Zesde zonder hem te introduceren reageert Mengelberg afwijzend: "Ik wil niets liever dan dat u zelf de eerste uitvoering dirigeert." Zo duurt het tot 1909 voordat Mahler weer voet op Nederlandse bodem zet, in zijn hoedanigheid als dirigent voor het laatst. Hij brengt dan niet de Zesde, maar de Zevende symfonie mee.

Verder lezen? Kijk op www.gustavmahlerstichting.nl